همه چیز درباره پارک های علم و فناوری
نوآوری چیست ؟
وقتی که تحول در بازار زیاد است، وقتی که ابهام زیاد است، وقتی مدام بازیگرهای بازار تغییر می‌کنند و وقتی سلیقه مشتری عوض میشود؛ اگر موفق‌ترین کسب وکار را ایجادکنید، ولی نوآوری نداشته باشید، به تدریج کنار گذاشته می‌شوید؛ از کسب‌و‌کارهای کوچک گرفته تا کسب و کارهای بزرگ.
نباید نوآوری را به معنای کارهای خارق العاده و عجیب در نظر گرفت و یا استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته را نوآوری تلقی نمود.
نوآوری لزوماً از جنس اختراع نیست، بلکه رنگ و بوی اصلی نوآوری اقتصادی است. به این معنا که ما باید بتوانیم با همان هزینه قبلی، کیفیت کار و یا رضایت مشتری را یک جهش در آن ایجاد کنیم و یا اینکه اگر محصول تغییر پیدا نکرده و کیفیت ثابت مانده، بتوانیم قیمت را چند پله کاهش دهیم.
اگر کار را کمی بهتر از قبل انجام دهیم، اگر هزینه را کمی کاهش دهیم، میشود گفت که کارایی را افزایش داده‌ایم.
نوآوری مفهوم بزرگتری است، نوآوری یعنی دنبال تحولاتی بودن که تغییرات پله‌ای با جهش‌های بزرگ را ایجاد کند.
به گفته دراکر پدر علم مدیریت جدید ” نوآوری یعنی جهش به دنیای ناشناخته”
جهش یعنی تغییرِ بزرگ، ناشناخته یعنی غیر قابل پیش‌بینی، یعنی کارِ مورد نظر را در انتها یا نتیجه بزرگ و مثبتی خواهد داشت و یا به شکلِ سختی زمین خواهد خورد.
نوآوری را می‌توان یافتن کاربریِ جدید، برای محصولِ قدیمی در نظر گرفت، محصول همان محصولِ قبلی است، فقط کاربر جدیدی پیدا کرده‌است.
نوآوری همیشه ریسک شکست را دارد، در صورت عدم وارد شدن در مسیر ریسک نکردن، یعنی به آرامی قدم در مسیر نابودی می‌گذاریم.
جایگاه پارک های علم و فناوری در اکوسیستم نوآوری
اکوسیستم نوآوری در واقع کانون فعالیت‌های نوآورانه است که منابع، استعداد، بودجه، زیرساخت‌ها و تقاضاها در آن اکوسیستم باهم و در کنار هم وجود دارند و فرهنگ بسیار حمایت کننده از سوی سهام‌داران در آن حاکم است که کارآفرینان، دانشگاه‌ها، سرمایه‌گذارانِ ریسک پذیر، شرکت‌های بزرگ و دولت‌ها را کنارِ‌هم داشته تا بتواند بستر شرکت‌های دانش بنیان را بوجود آورد.
تغییر در هرکدام از بخش‌های نوآوری روی بخشِ دیگر آن نیز تأثیر می‌گذارد و کارایی این اکوسیستم کاملاً تحت تأثیر تک‌تک اجزاء آن است.
به طور مثال یک شرکت استارت آپ بدون سرمایه‌گذار با وجود داشتن بهترین ایده، بهترین منابع انسانی و تجهیزات شانس موفقیت کمتری نسبت به شرکت مشابه با سرمایه کافی را دارد.
اجزای اکوسیستم نوآوری
از مهمترین بخش‌های این اکوسیستم می‌توان به بخش پشتیبانی، زیرساخت، سرمایه انسانی، آموزش، فرهنگ، بودجه و امور مالی اشاره نمود.
پارک های فناوری به عنوانِ محلی که جهت اجماع اجزای اکوسیستم نوآوری تعریف شده‌است، تا زیرساخت لازمِ مخترعان، شرکت‌های فناور و استارت آپ‌ها را فراهم سازد با ارائه فضای کار اشتراکی، خدمات پایه‌ای، مشاور و منتورها و بروکرهای فناوری این شرکت‌ها بتوانند از صندوق‌های جسورانه و سرمایه‌گذاری، بودجه مورد نیاز را جذب و از طریق رسانه‌های استارت آپی، طرح و ایده خود را معرفی نمایند.
در گذشته بیشتر برای بخش تحقیق سرمایه‌گذاری می‌شد، اما امروزه بخشی از سرمایه شرکت‌ها صرف این میشود که چگونه وارد اکوسیستم نوآوری شویم. بنابراین رهبران به این فکر هستند که کدام نقطه از نظر مکانی برای ایجاد اکوسیستم نوآوری بهتر است و زودتر نتیجه می‌گیرند تا در آنجا سرمایه‌گذاری کنند.
مخترعان وقتی محصول جدیدی خلق می‌کنند برای تجاری‌سازی آن نیاز به نوآوری دارند تا به بازار رسیده و به عنوان محصول نهایی پذیرفته شود.
با توجه به اینکه استارت آپ ها در حوزه فن‌آوری‌های نوین فعالیت خود را شروع کرده‌اند به عنوان کسب و‌کاری که ارزش‌آفرین بوده و فرصت‌های ناب را جست‌و‌جو می‌کند و به دنبال مقیاس‌پذیری هستند، بر تکنولوژی‌های نو تکیه زده‌اند. مخترعین و اهل علم می‌توانند در بستر دانشگاه و پارک‌های علم و فناوری رشد کرده و پایداری را برای شرکت فناورانه خود به ارمغان بیاورند.
با توجه به درصد بالای استفادهِ مردم از رسانه‌های استارت آپی و تأثیری که این رسانه در ابعاد وسیع روی تصمیم مردم می‌گذارد، می توان از ظرفیت بالای این رسانه‌ها در راستای دستیابی به اهداف شرکت خود بهره جست.
شتاب دهنده‌ها و مراکز رشد؛ هر دو مسیرِ رسیدن به سرمایه و شبکه‌سازی را برای شرکت‌های نوپا فراهم می‌سازند، که مراکز رشد توسط دانشگاه حمایت می‌شوند و شرایط مربوط به ورود مراکز رشد را باید کسب کنید. هر دو مدل راهنمایی و سرمایه اولیه را ارائه می‌دهند فقط در نوع و مدت زمان با یکدیگر متفاوت هستند.
شتاب دهنده ها سه الی هشت درصد از سهم مالکیت شرکت را در ازای سرمایه اولیه و راهنمایی، بین سه الی چهارماهه جهت رسیدن به نقطه اولیه سرمایه‌گذاری کمک می‌کند اما مراکز رشد حق سهمی نمی‌خواهند اما باید شرایط ورود به این مراکز را که در انتهای مقاله ارائه داده‌ایم را دارا باشید.
مشاوران و منتورها در واقع زودتر از شما در این مسیر گام نهاده‌اند و پیچ و خم راه‌هایی که شما قرار هست در مسیر خود داشته باشید را به خوبی می‌دانند و می‌توانند در کنارتان باشند تا مسیر رسیدن به مقصد را کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر کنند.
اما بروکرهای فناوری، ارائه‌دهنده خدمات برای کمک به توسعه کسب‌و‌کار، انتخاب شریک و ارائه مشاوره مدیریتی در سطحی بالاتر از مشاور و کاملا به صورت تخصصی و متمرکز بر یک صنعت برمبنای دانش و تجربه می‌باشند.
شرکت‌هایی که در مرحله تحقیق و توسعه هستند و پتانسیل رشد زیادی دارند با ارائه طرح اولیه خود می‌توانند از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و جسورانه که توسط سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی جهت تزریق به شرکت‌های نوپا ایجاد شده است استفاده کنند.
ارائه دهندگان فضای کار اشتراکی برای افراد، استارت آپ ها و شرکت‌های نوپا وکوچک، فضایی را فراهم می‌کنند که هزینه‌های اولیه ایجادِ شرکت را کاهش داده و امکان دسترسی به منتور، سرمایه‌گذاران و سایر ملزومات شرکت را فراهم می‌سازد.
ارائه دهندگان خدمات حقوقیْ، مالکیت فکری، منابع انسانی، خدمات بازرگانی و گمرکی، خدمات برندینگ و بازاریابی و فروش در کنار این شرکت‌های نوپا می‌تواند خدمات فوق العاده‌ای را جهت تسریع روند تبدیل ایده تا محصول را ارائه دهند.
پارک های علم و فناوری
پارک علمی سازمانی است که بوسیله متخصصان حرفه‌ای اداره میشود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکت‌ها و مؤسساتی است که متکی بر علم و دانش بوده و در پارک فعالیت می‌کنند.
برای دستیابی به این هدف یک پارک از ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاه‌ها، مراکز تحقیق و توسعه، شرکت‌های خصوصی و بازار، و ایجاد رشد شرکت‌های متکی بر نوآوری از طریق مراکز رشد و فرآیندهای زایشی استفاده می‌کند.
پارک علم و فناوری خدماتی با ارزش افزوده بالا و فضاهای کاری و تأسیسات مناسب و کیفی به مؤسساتِ مستقر در پارک ارائه می‌نماید.
حاصل این فعالیت‌ها، ارتقاء و تشویق فرهنگ نوآوری، و افزایش قدرت رقابت است که به نوبه خود به هدف اصلی رشد اقتصادی یعنی افزایش ثروت در جامعه منجرمی شود.
پارک های علم و فناوری ابزاری برای تولید ثروت هستند و ماموریت اصلی آنها توسعه اقتصادی است نه توسعه علمی، به عبارتی شرکت‌ها، کارآفرینان و صاحبان حرفه و کار، هسته مرکزی پارک های علمی و فناوری را تشکیل می‌دهند.
اهداف اصلی پارک های فناوری تولید ثروت مبتنی بر علم و دانش است.
پارک ها و مراکز رشد به عنوان بخشی از زیرساخت‌های نوآوری در کشور شناخته شده و به انتقال و انتشار تکنولوژی و کمک به تجاری سازی نتایجِ تحقیقات می‌کنند.
تعریف و ویژگی‌های هر پارک علم و فناوری بر مبنای اهداف، موقعیت جغرافیایی، محیط اقتصادی، منابع و تخصص‌های موجود در محل مشخص می‌گردد.
تاریخچه و وضعیت پارک های علم و فناوری در ایران
پارک علمی یک پدیده آمریکایی است که به دهه1950 برمی‌گردد، اولین پارک علمی شناخته شد واقع در ایالت کالیفرنیا است به نام پارک تحقیقاتی استنفورد، که بعد ها منشاء شکل گیری ” دره سیلیکون ” بوده است.
در آسیا سنگاپور با ایجاد ابردالان چند رسانه‌ای موجبات گسترش پارک های علمی و فناوری را در چین، و سایر کشورهای آسیایی را منجر شد و این روند توسعه به کشور ما نیز با پروژه علمی و تحقیقاتی اصفهان از سال 1371 گام های اولیه آن برداشته‌شد و در طی سفرهای هیئت دولت و بررسی‌های صورت گرفته تعداد پارک‌ها اکنون به 49 رسیده است.
معرفی پارک علم و فناوری کاشان در این ساختار
استان کاشان با توجه به اینکه در مرکز کشور قرار دارد و یکی از قطب‌های اقتصادی کشور در زمینه فرش، صنایع نساجی، اسانس، گیاهان دارویی و پتانسیل عظیم کویری و با توجه به اینکه تنها 6 درصد از صنایع کاشان دانش بنیان بوده و سی و دو درصد فارغ التحصیلان کاشان بیکار بوده، لزوم احداث پارک علم و فناوری را در این منطقه دو چندان می‌کند.
پارک علم و فناوری غیاث الدین کاشانی در شهرستان کاشان با همکاری شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان و دانشگاه کاشان در مجموعه آیت ا… یثربی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تاسیس شد.
گزارش تصویری از پارک علم و فناوری
موضوعات خلاق پارک علم و فناوری کاشان شامل فناوری نجوم و گردشگری، معماری هنر و صنایع دستی، گلاب اسانس و گیاهان دارویی، فرش و فناوری خلاق نرم و رسانه هستند.
هر کدام از این صنایع متناسب با زیست بوم فناوری منطقه کاشان تعریف شده و داراری دانش موروثی و پایداری است که با ترکیب دانش، نیروی جوان و خلاق می‌توان شاهد رشد صنایع نوآور و خلاق مخصوصاً در زمینه فرش و خودرو در این منطقه بود.
معرفی شرکت های دانش بنیان
شرکت‌های دانش بنیان همان طور که نام آن نیز بیان کننده آن است، شرکت محصولی نمی‌سازد، یعنی در اقتصاد فیزیکی جای نمی‌گیرند که محصول آن قابل دیدن و لمس کردن باشد.
بلکه بیشتر فرصت‌هایی که نیاز به تحقیق و پژوهش توسط افرادِ کارشناس و متخصص دارد را، شناسایی و ایده را در مسیر فناوری قرار می‌دهند.
ایده‌هایی که در اقتصاد تحول ایجاد کرده و قواعد بازی را تغییر می‌دهند و سود حاصل از آن برای دانشگاه‌ها و واحدهای تحقیقاتی درآمد قابل توجهی ایجاد می‌کند؛ صَرف تحقیقات علمی در زمینه‌هایی که در جهان پیشرو هستند میشود.
در ایران به طور کلی 6 مدل شرکت دانش بنیان وجود دارد، شرکت دانش بنیان تولیدی نوع یک، دو و سه، شرکت دانش بنیان نوپا نوع یک، دو و سه
منظور از تولید در شرکت‌های دانش بنیان محصولی مبتنی بر تحقیق و توسعه با سطحِ فناوری بسیار بالا را مدنظر دارد؛ که ارزش افزوده زیادی را ایجاد می‌کند. می‌تواند در زمینه تجاری سازی، فرآیندی و خدماتی، بنیان نرم و هویت ساز و… را شامل میشود.
پشتیبانیِ که دولت از این شرکت‌ها در زمینه بخشودگیِ پرداخت مالیات، عوارض درآمد گمرک و سود تجاری و عوارض مالیاتی برای 15 سال در نظر می‌گیرد، می‌تواند برای رشد هر چه سریعتر این شرکت‌ها کمک کننده باشد.
نام شرکت های دانش بنیان داخل پارک علم و فناوری کاشان
نزدیک به 40 شرکت با موضوع خلاق که در پنج باغِ فناوری، دسته‌بندی شده فعالیت می‌نمایند.
- نجوم و گردشگری
- معماری، هنر و صنایع دستی
- گلاب اسانس وگیاهان دارویی
- فرش
- فناوری خلاق نرم و رسانه
و حدود 15 شرکت در سطح کلان و ملی در زمینه‌های معماری و رسانه، گردشگری رنگی، پلاسمای گرم و سرد، فرش و فوتونیک فعالیت دارند.
برخی از این شرکت‌ها که در پارک مستقر هستند:
- شرکت پنتا (پیشروفناور نانو تاو آسیا) در زمینه سیستم های تصفیه پساب
- پلاسما فناوارن کویر
- شرکت گیتی هوشمند هاوش
- شرکت دانش بنیان فن دقیق کوثر
- شرکت دانش بنیان مغناطیس دانش پژوه کاشان
- شرکت پارس پویش فناور
- شرکت گسترش فناوری کاشان تجارت
اهداف پارک علم و فناوری
پارک علم و فناوری با توسعهِ اقتصاد دانش محور، به افزایش ثروت در جامعه کمک می‌کند. برای تحقیقات دانشگاهی بستر مناسبی را محیا می‌کند تا به واحدهای خدماتی و تولیدی وصل گردیده و مراحل تجاری‌سازی خود را طی کند. شرکت‌های متکی به دانش چون در ابتدای کار درآمدی ندارند و باید حمایت مالی شوند از طریق پارک‌ها، قدرتِ رقابت با سایر شرکت‌های زودبازده را پیدا می‌کنند. در صورت ایجاد شرکت‌هایی با موضوعات بین المللی، امکان جذب سرمایه و دانش‌فنی خارجی و صادر کردن آن به کشورهای دیگر را نیز جزو اهداف خود تعریف کرده‌است. از اهداف بلند مدت می توان به افزایش شرکت‌های مبتنی بر نوآوری، فناوری، ایجاد روحیه کارآفرینی و در نتیجه اقتصادِ پایدار در کشور را اشاره کرد. در این میان سرویس اشتراکی بهمراه که محصولی از شرکت گسترش فناوری کاشان تجارت است در راستای این اهداف در حرکت است.
بهترین پارک علم و فناوری ایران
برای رتبه بندی پارک های علم و فناوری متناسب با بازده اآنها شاخص‌هایی در نظر گرفته شده است که وزارت علوم و تحقیقات آنها را تعیین کرده‌است و در سه سطحِ یک، دو و سه طبقه بندی کرده‌اند.
شاخص‌های تعیینِ سطح، توسط وزارت علوم جهت رتبه بندی پارک‌ها شامل، شاخص‌های انسانی، مالی، ساختاری، عملکردی، بهره وری، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر، اشتغالزایی، تولید محصولات دانش‌بنیان بیشتر، نوع فناوری، سال تأسیس، کانون‌های خلاقیت، تجاری‌سازی، مکان فیزیکی، شرایط آب و هوایی و توانمندی‌های استان تعیین شده است.که البته میزان صادرات، گردش مالی و ساختار تشکیلاتی آنها در رتبه بندی اهمیت بالایی دارد.
طبق گزارش 2020 شاخص جهانی، ایران جزو 100 خوشه برتر علم و فناوری در رتبه 43 قرار گرفت و تهران با توجه به اینکه قطب علم و دانش کشور است رتبه 9 مناطق برتر علم و فناور را کسب کرده‌است.
وظایف پارک علم و فناوری
پارک علم و فناوری باید بتواند برای رشد واحدهای فناور، خدمات مؤثر را سازماندهی و به درستی ارائه دهند.
در مرحله بعد توانایی و امکانات موجود در منطقه را شناسایی و ارتباط درستی با منابع دانشگاهی و مراکز علمی و فناوری منطقه برقرار کنند؛ تا بتوانند به درستی سایر وظایف که در زیر اشاره می‌کنیم را عملی کند.
- جهت دهی مراکز علمی برای تحقیق در رشته‌های مورد نیاز واحدهای فناور
- جذب دانشمندان و متخصصان داخل و خارج از کشور و ایجاد فضای مناسب فعالیت علمی
- بسترسازی برای فعالیت شرکت‌های فناوری خارج از کشور برای توسعه شرکت‌های بومی
- حمایت از پژوهش برای تولید محصولات با فرآیندهای نو
- ایجاد بستر مناسب برای راه اندازی بنگاه های اقتصادی جدید
شرایط ورود به پارک علم و فناوری
به طور کلی هر طرحی بعد از ارزیابی علمی و اقتصادی در سه سطح، در صورت داشتن شرایط اولیه هر کدام می‌تواند وارد پارک‌های علم و فناوری شود.
- دوره پیش‌رشد: تیم‌های استارت آپی
- واحدهای فناور دوره‌رشد: شرکت‌های نوپا
- واحدهای فناور دوره‌پسارشد: شرکت‌های رشد یافته (پارک)
شرایط اولیه برای پذیرش در دوره پیش رشد:
- اشخاص حقیقی و یا حقوقی باید یک ایده نوآورانه داشته باشند.
- شرکت‌های خصوصی که تازه تأسیس هستند و در حال توسعه محصول و یا تجاری سازی آن هستند.
- واحدهای تحقیق و توسعه وابسته به صنایع و شرکت‌های بزرگ که به تازگی تأسیس شده‌اند.
امکانات پارک برای دوره پیش رشد:
افراد و تیم‌های نوپا یا به اصلاح استارت آپ‌ها، به مدت 6 الی 9 ماه در این مراکز پذیرفته می‌شوند و در این زمان باید شرکت خود را ثبت کنند و روی ایده خود کار کرده، تا به مرحله رشد برسند.
- مشاوره رایگان پارک و مراکز رشد (بازاریابی، برنامه کسب‌و‌کار، مشاوره‌های حقوقی، مالی، قوانین کار‌و‌تامین اجتماعی و …)
- کارگاه‌های آموزشی در حوزه‌های مرتبط با کسب‌و‌کار
- استقرار فیزیکی و اختصاص دفتر با اجاره‌های پایین
- تسهیلات حداقلی
شرایط اولیه برای پذیرش در دوره رشد:
- طی نمودن مراحل پیش‌رشد و آموزش‌های مربوطه
- تأسیس شرکت و ارائه فرم برنامه کسب وکار
امکانات پارک برای دوره رشد:
فضا و خدمات اداری به مدت سه سال در دوره رشد در اختیار شرکت‌های فعال قرار می‌گیرد.
- مشاوره رایگان پارک و مراکز رشد (بازاریابی، برنامه کسب‌و‌کار، مشاوره های حقوقی، مالی، قوانین کار و تامین اجتماعی و …)
- کارگاه‌های آموزشی در حوزه‌های مرتبط با کسب‌و‌کار
- استقرار فیزیکی و اختصاص دفتر با اجاره‌های پایین
- تسهیلات دوره‌ای متناسب با میزان پیشرفت
شرایط اولیه برای پذیرش در دوره پسا رشد:
- ارائه برنامه کسب‌و‌کار
- ارائه اظهارنامه مالیاتی و لیست بیمه پرسنل
- دارای محصول و یا خدمات با قابلیت عرضه به بازار
- موضوع فعالیت مرتبط با فعالیت پارک منطقه
امکانات پارک برای دوره پسا رشد:
- انواع معافیت‌های قانونی
- قوانین کار مناطق آزاد تجاری
- امکان برقراری ارتباطات بین المللی
- تعریف پروژه‌های دانشجویی و جذب کارآموز
نوآوری با دور ریختن محصولات قدیم آغاز میشود، وقتی محصول جدید اضافه می‌کنیم، باید این سؤال را از خود بپرسیم محصول قدیمی را باید رها کنیم یا نه؟
وقتی فرآیند جدید را اضافه می‌کنیم، باید فرآیند قدیمی را رها کنیم.
وقتی مشتری جدید اضافه می‌کنیم، باید مشتری قدیمی را کنار بگذاریم.
نوآوری بیش از اینکه حرکت فردی باشد، بیشتر یک حرکت سیستمی است.
به گفته دراکر “ اگر یک تیم، یک سازمان، یک دولت و یک بستر اقتصادی به صورت سازمان یافته از حماقت حمایت بکند و کاری کند که احمق‌ها، نادان‌ها و افراد محافظه‌کار پاداش بگیرند، نوآوری شکل نمی‌گیرد“
پس خیلی مهم است که در این سیستم جزو احمق ها نباشیم و جزئی از نوآورها باشیم.
سؤالات متداول
- بودجه پارک علم و فناوری از کجا تامین میشود؟
بودجه پارک توسط سازمان مؤسس که می‌تواند جهاد دانشگاهی، نهاد ریاست جمهوری و یا دانشگاه باشد؛ اعتبارات لازم را از مجاری دولتی، شامل اعتبارات عمومی کشور و یا قراردادهای منعقد شده با سایر داستگاه‌های اجرایی و یا غیر دولتی، همچون درآمد حاصل از خودِ پارک، کمک‌ها و هدایای اشخاص حقیقی و حقوقی و یا استفاده از تسهیلات بانک‌ها تامین می‌کند.
- هدف از ایجاد پارک علم و فناوری چیست؟
پارک علم و فناوری جهت حمایت از ایده‌هایی که قابلیت تولید ثروت دارند، اما نیاز به حمایت مالی داشته تا به مرحله تجاری‌سازی برسند، ایجاد شد. در طول رشد ایده و رسیدن به مرحله‌ای که بتواند بخشی از نیازهای بازار را تامین کند و شرکت مستقلی شود، امکانات اولیه راه اندازی شرکت را، پارک‌ها در اختیاراشان قرار می‌دهد.
- قوانین پارک علم و فناوری به چه صورت است؟
قوانین پارک‌های علم و فناوری متناسب با موقعیت جغرافیایی و با توجه به اینکه زیر نظر دانشگاه بوده و یا واحد ریاست جمهوری و یا اینکه خصوصی، قوانین مربوط به خودشان را دارند که با مراجعه به صفحه پارک مورد نظر می‌توان اطلاعات دقیقی را کسب کرد.
- شرایط استفاده از پارک علم و فناوری چگونه است؟
ایده‌هایی که مطرح می‌شوند باید فناورانه و نوآورانه بوده و قابلیت تجاری سازی در عین اقتصادی بودن را داشته باشند.
Your content added to all pages (not posts).
پاسخ‌ها